Në vëmendje/ Rripi i Gazës, historia e një territori të kontestuar për mbi 70 vjet, nga pushtuesit osman, tek britanik e egjiptian

Kombet e Bashkuara, organizatat e të drejtave të njeriut dhe shumica e qeverive dhe juristëve besojnë se rripi është ende i pushtuar nga Izraeli, i cili vendos një bllokadë në rrip së bashku me Egjiptin. Izraeli gjithashtu kontrollon hapësirën ajrore dhe detare të brezit, gjashtë nga shtatë kalimet kufitare, si dhe fluksin e njerëzve dhe mallrave brenda dhe jashtë brezit. Rripi i Gazës është për këtë arsye në qendër të konfliktit midis Izraelit dhe palestinezëve, dhe të luftërave të shpeshta midis Izraelit dhe Gazës që kanë shpërthyer vitet e fundit (2008, 2014, 2023). Që nga viti 2012, OKB-ja e ka njohur Rripin si pjesë të Shtetit të Palestinës, një ent shtetëror gjysmë autonom, i udhëhequr zyrtarisht nga Autoriteti Palestinez, por de facto nga Hamasi.

1517-1948 – Dominimi osman dhe britanik

Në shekullin e 16-të, Gaza ra nën kontrollin e Perandorisë Osmane, e cila e mbajti atë deri në shekullin e 20-të. Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, Gaza u bë pjesë e Mandatit Britanik të Palestinës, i krijuar nga Lidhja e Kombeve. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, plani i ndarjes së Kombeve të Bashkuara i vitit 1947 parashikonte Gazën si pjesë të një shteti të ri arab. Megjithatë, tërheqja britanike nga Palestina në vitin 1948 përkoi me shpalljen e Shtetit të Izraelit.

1948-1967 – Pushtimi egjiptian

Pas përfundimit të mandatit britanik të Palestinës, luftës arabo-izraelite 1947-1948 dhe shpalljes së shtetit të Izraelit (maj 1948), Rripi i Gazës mbeti i ndarë nga pjesa tjetër e Palestinës, nën administrimin egjiptian. E njëjta gjë ndodhi edhe për Bregun Perëndimor, i cili ra nën kontrollin jordanez.

Rripi i Gazës u përcaktua më pas nga marrëveshjet e armëpushimit të vitit 1949 midis Egjiptit dhe Izraelit. Egjipti e qeverisi atë nga viti 1949 (me përjashtim të katër muajve të pushtimit izraelit gjatë krizës së Suezit të vitit 1956) deri në vitin 1967, pa e aneksuar kurrë zyrtarisht dhe me një regjim administrimi ushtarak. Refugjatëve palestinezë nuk iu dha kurrë shtetësia egjiptiane.

1967-1994 – Pushtimi izraelit

Rripi i Gazës u pushtua nga Izraeli në vitin 1967, gjatë konfliktit të njohur si Lufta Gjashtë Ditore. Izraeli mbajti kontrollin ushtarak të zonës për 27 vjet, deri në vitin 1994. Gjatë kësaj kohe, Izraeli ndërtoi 21 vendbanime në Rripin e Gazës, duke zënë afërsisht 20 për qind të sipërfaqes totale. Një nga këto koloni ishte Gush Katif, i vendosur në pjesën jugperëndimore të Rripit, pranë qytetit Rafah dhe kufirit me Egjiptin. Administrata ushtarake izraelite ishte gjithashtu përgjegjëse për menaxhimin e infrastrukturës civile dhe shërbimeve publike.

1994-2007 – Kontrolli i PKSH

Në vitin 1994, pas nënshkrimit të marrëveshjeve të paqes ndërmjet Izraelit dhe Palestinës, të njohura si Marrëveshja e Oslos, filloi një proces i transferimit gradual të disa kompetencave administrative tek palestinezët. Shumica e Rripit të Gazës (duke përjashtuar blloqet e vendbanimeve dhe zonat ushtarake) ra nën kontrollin e Autoritetit Kombëtar Palestinez. Forcat izraelite janë tërhequr nga qytetet, përfshirë Gazën, duke ia lënë menaxhimin organit palestinez. Megjithatë, Izraeli mbajti kontrollin mbi shumë aspekte, si hapësira ajrore, ujërat territoriale, imigracioni, tregtia dhe sistemi i taksave.

Autoriteti Palestinez, i kryesuar nga Yasser Arafat, ka vendosur selinë e tij në Gaza. Në vitin 1995, Izraeli dhe PLO nënshkruan një tjetër marrëveshje paqeje që zgjeroi juridiksionin e Autoritetit Palestinez në shumicën e qyteteve të Bregut Perëndimor. Zgjedhjet e para, presidenciale dhe legjislative, u zhvilluan në vitin 1996, të cilat konfirmuan Arafatin dhe partinë e tij Fatah. Administrata publike e Rripit të Gazës dhe Bregut Perëndimor e udhëhequr nga Arafati është përballur me probleme të qeverisjes së dobët.

2005 – Tërheqja e Izraelit

Në vitin 2005, qeveria izraelite vendosi të tërheqë qytetarët dhe objektet e saj nga Rripi i Gazës dhe pjesë të Bregut Perëndimor, në një plan të quajtur “shkëputje e njëanshme izraelite”. Nga 15 gushti, ushtria izraelite nisi operacionin “Dorëzo Vëllezërve”, me qëllim evakuimin paqësor të kolonëve që jetonin në ato zona. Ushtria vizitoi çdo shtëpi, duke u përpjekur t’i bindte kolonët të largoheshin vullnetarisht. Qeveria izraelite caktoi një afat deri më 14 gusht në mesnatë, pas së cilës kolonët do të konsideroheshin të jashtëligjshëm. Megjithatë, qeveria dha edhe dy ditë të tjera, gjatë të cilave forcat izraelite të sigurisë i rrethuan gradualisht vendbanimet me 40,000 burra. Kolonët që u larguan në mesnatën e 16 gushtit mundën të përdornin transportin e tyre dhe të merrnin kompensim nga qeveria.

Pas periudhës dyditore të hirit, evakuimi i detyruar u bë duke filluar nga mesnata e 17 gushtit: ushtarët u lejuan të paketonin dhe transportonin sendet dhe orenditë e mbetura në shtëpi në kontejnerë. Kolonët e mbetur u larguan me forcë nga vendbanimet e tyre. Përleshjet më të rënda ndodhën në Nevé Dekalim, kolonia më e madhe në zonë. Këtu jetonin mbi 2600 njerëz.

Operacioni për pastrimin e Rripit përfundoi më 22 gusht, me largimin e familjeve të fundit nga kolonia Netzarim. Ushtarët e përfshirë në evakuim u zhvendosën në Bregun Perëndimor, ku u evakuuan kolonët nga Hamesh dhe Sa-Nur. Më 11 shtator, në një ceremoni shumë të thjeshtë të mbajtur në mbetjet e vendbanimit Nevé Dekalim, komandantët ushtarakë të Izraelit ulën flamurin e tyre në Gaza. Kah mbrëmja, radhët e gjata të automjeteve me ushtarët e fundit izraelitë u larguan nga Rripi.

Më 12 shtator 2005, i gjithë territori i Rripit të Gazës ra nën kontrollin palestinez dhe banorët mundën të hynin në zonat që më parë ishin të ndaluara. Disa palestinezë u vunë zjarrin sinagogave të braktisura dhe infrastrukturës tjetër (me vlerë rreth 10 milionë dollarë), duke përfshirë disa sera për kultivim.

2006-2007 – Konflikti Fatah-Hamas

Në vitin 2005, partia Fatah fitoi zgjedhjet presidenciale dhe mori qeverinë zyrtare të territoreve palestineze, duke përfshirë Rripin e Gazës. Megjithatë, në vitin 2006, u mbajtën zgjedhjet e reja legjislative të PNA, të cilat panë fitoren e Hamasit, lëvizjes rivale islamike të al Fatah. Hamasi mori 44% të votave të vlefshme, kundër 41% për Fatahun, por shpërndarja e mbështetjes ishte shumë e ndryshme midis Bregut Perëndimor dhe Rripit të Gazës. Hamasi kishte bazën e tij kryesore elektorale në Rripin e Gazës, ndërsa Fatah ishte më i fortë në Bregun Perëndimor. Kjo situatë krijoi kushtet për një konflikt mes dy palëve për kontrollin e dy territoreve. Presidenti Abu Mazen emëroi një qeveri të udhëhequr nga Hamas, por Fatah refuzoi të bashkohej. Për më tepër, Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara, të cilat e konsideronin Hamasin një organizatë terroriste, pezulluan ndihmën e tyre për palestinezët.

Në qershor 2007, një krizë e rëndë ndodhi midis Hamasit dhe Fatahut, partisë së presidentit të Autoritetit Kombëtar Palestinez, i cili nuk e njohu legjitimitetin e qeverisë së formuar nga Hamasi. Situata degjeneroi në përleshje të dhunshme midis dy fraksioneve, të cilat shkaktuan mbi njëqind viktima. Më 14 qershor 2007, Hamasi, me një ofensivë të shpejtë dhe të përgjakshme, mori kontrollin e selisë së PNA dhe të gjithë Rripit të Gazës, duke eliminuar ose dëbuar anëtarët e al Fatah, me territorin nën dominimin ushtarak të Ezzedin al-Brigadave. Kasam.

2007-tani – Kontrolli i Hamasit

Pas fitores së Hamasit në zgjedhjet e vitit 2006, Izraeli intensifikoi veprimet e tij ushtarake kundër Rripit të Gazës, duke vendosur një embargo dhe duke kryer operacione për të sulmuar dhe vrarë në mënyrë selektive liderët palestinezë të konsideruar si një kërcënim për sigurinë e tij. Këto veprime shkaktuan qindra viktima civile në Rrip, ndërsa Hamasi u përgjigj duke lëshuar raketa dhe mortaja kundër objektivave dhe qyteteve izraelite.

Në mars 2008, Izraeli pushtoi Rripin me forca tokësore dhe ajrore në operacionin “Dimri i ngrohtë”. Në qershor 2008, me ndërmjetësimin e Egjiptit, Hamasi ra dakord për një armëpushim gjashtë mujor në këmbim të premtimit të Izraelit për të lehtësuar bllokadën. Megjithatë, Hamasi denoncoi se Izraeli nuk po respektonte marrëveshjen, duke lejuar që të kalonte vetëm një pjesë e vogël e ndihmës së pritshme humanitare, duke përkeqësuar situatën e një popullsie që varej prej tij.

Më 4 nëntor, një operacion ushtarak izraelit në Gaza rezultoi me vdekjen e 6 luftëtarëve të Hamasit, të cilin palestinezët e konsideruan një shkelje serioze të armëpushimit. Në mes të dhjetorit, Hamasi, përmes kryeministrit të qeverisë së tij në Gaza, deklaroi: “Nuk do të ketë zgjatje të armëpushimit pa një lehtësim të rrethimit”. Përballë një situate gjithnjë e më kritike të brendshme humanitare, dhe me synimin për të qenë në gjendje të negociojë me Izraelin nga një pozicion fuqie, Hamasi rifilloi armiqësitë më 19 dhjetor me lëshime raketash nga Rripi, duke tërhequr vëmendjen ndërkombëtare për gjendjen e rajonit.

Më 27 dhjetor 2008, qeveria izraelite nisi Operacionin Cast Lead, një fushatë ushtarake kundër Rripit të Gazës, për shkak se Hamasi hodhi raketa të bëra vetë, Qassam në territorin izraelit. Izraeli pretendoi se donte të mbronte sigurinë e zonave të tij të kërcënuara dhe synonte vetëm objektiva ushtarake, por Hamasi akuzoi Izraelin për përdorimin e forcës në mënyrë disproporcionale dhe gjithashtu synonte civilët e pafajshëm. Situata e palestinezëve në Rrip ishte shumë e vështirë, për shkak të mungesës së strehimit, dendësisë së popullsisë dhe bllokadës së vendosur nga Izraeli. Sipas burimeve palestineze dhe të OKB-së, sulmet izraelite shkaktuan rreth 1,380 të vdekur dhe 5,380 të plagosur në mesin e palestinezëve, kryesisht civilë dhe fëmijë. Sipas burimeve izraelite, megjithatë, të vdekurit ishin rreth 1,100/1,200, nga të cilët dy të tretat ishin luftëtarë të Hamasit. Më 3 janar 2009, forcat izraelite filluan ofensivën tokësore, duke hyrë në qytetin e Gazës më 12 janar 2009. Kryeministri izraelit Ehud Olmert e kishte paralajmëruar Hamasin se do të përballej me një “grusht të hekurt” nëse nuk i pushonte armiqësitë. Konflikti ka ndërprerë procesin tashmë të brishtë të paqes në rajon. Komuniteti ndërkombëtar ka kërkuar të nxisë një zgjidhje diplomatike të konfliktit.

Në vitin 2009, Bashkimi Evropian i bëri thirrje Izraelit të tërheqë forcat e tij ushtarake dhe të hapë kufijtë e tij për të lejuar hyrjen e ndihmave humanitare. Që nga tërheqja, Gaza është qeverisur nga Hamasi dhe krahu i tij i armatosur, Brigadat Ezzedin al-Qassam.

Në vitin 2014, Hamasi dhe Fatah arritën një marrëveshje për të mbajtur zgjedhje në të gjitha territoret e AP, por më vonë këto u shtynë. Dhe vijmë në vitin 2023: më 7 tetor Hamasi nisi një ofensivë të re kundër Izraelit, të quajtur “Operacioni Al-Aksa përmbytja” , i cili përfshiu edhe territorin izraelit, duke shkaktuar mbi 1200 vdekje në mesin e popullit hebre.