Një lëmsh i madh, kush po Lufton kë në Lindjen e Mesme: Rajoni drejt shpërthimit, Irani, Izraeli dhe Amerika

Nga The Economist

Përktheu: VizionPlus.tv 

Nëse do të vizatonit një diagram se kush po qëllon mbi kë në Lindjen e Mesme, do të dukej gjithnjë e më shumë si një pjatë me spageti të ngatërruara keqazi.

Ajo që filloi në tetor si një luftë midis Izraelit dhe Hamasit tani ka tërhequr militantë nga katër shtete të tjera arabe. Irani, Izraeli dhe Jordania bombarduan Sirinë këtë muaj. Irani gjithashtu bombardoi papritur Pakistanin, i cili ndoshta ende nuk e di se si u tërhoq në këtë kënetë.

Tani që po i afrohet muajit të pestë, lufta në Gaza duket larg përfundimit – pavarësisht se tashmë në Izrael po mendojnë çdo ditë e më tepër se beteja ka ngecur.

Ushtria izraelite ende nuk i ka gjetur liderët më të lartë të Hamasit apo shumicën e pengjeve izraelite që mbahen ende aty. Zyrtarët izraelitë të sigurisë shqetësohen se do të minojnë përfitimet ushtarake të arritura nëse futen në pazare me Hamasin për pengjet.

Që nga 7 tetori, tre fuqive më të mëdha të Lindjes së Mesme të gjitha u është dashur të rivlerësojnë doktrinat e tyre të sigurisë. Primati ushtarak i Izraelit u trondit. Militantët e Iranit në rajon janë kthyer në një kosto edhe për vetë shtetin e Ajatollahëve.

Dhe Amerika është tërhequr sërish në në një rajon nga ku donte të largohej. Askush nuk është i sigurt se si të vazhdojë kjo gjë. Ndërsa lufta në Gaza zvarritet, një konflikt rajonal vazhdon të zgjerohet.

Më 20 janar, milicitë e mbështetura nga Irani në Irak lëshuan një numër të madh raketash, mes tyre edhe balistike, ndaj bazës ajrore të Amerikës al-Asad në Irakun perëndimor.

Shumica u kapën nga bateritë e mbrojtjes ajrore Patriot, por disa goditën bazën dhe plagosën amerikanë dhe irakenë. Breshëria pasoi ditë të tëra sulmesh iraniane në të gjithë rajonin: kundër terroristëve të dyshuar në Siri dhe Pakistan, dhe në një bazë të supozuar spiunazhi izraelit në Kurdistanin irakian (duke vrarë një biznesmen kurd në shtëpi me familjen e tij).

Sulmi në Pakistan ftoi një sulm hakmarrës ndaj Iranit, megjithëse të dyja palët tani duken të prirura për të shmangur luftimet e mëtejshme.

Këto incidente sinjalizojnë shqetësim të thellë brenda regjimit iranian. Izraeli po bën një luftë jo shumë të fshehtë kundër tij, duke vrarë anëtarët e Gardës Revolucionare Islamike në Siri dhe komandantët e Hizbullahut, një milici shiite e mbështetur nga Irani, në Liban.

Ndërkohë, në shtëpi, një seri sulmesh terroriste kanë tronditur qeverinë e Iranit, mes tyre një sulm i dyfishtë vetëvrasës me bombë të marrë përsipër nga xhihadistët e Shtetit Islamik që vrau rreth 100 njerëz.

Për dekada, Irani ka kultivuar një rrjet milicish përfaqësuese për të projektuar pushtetin në të gjithë rajonin. Megjithatë, tani ajo është duke luftuar për t’i pozicionuar ato, duke mbajtur në të njëjtën kohë veten jashtë konfliktit.

Irani ka pranuar në heshtje goditjen e Hamasit, i cili duket se ka kryer masakrën në Izrael pa paralajmëruar patronët iranianë. Irani ka dashur të “ndërsejë” Hizbullahun, përfaqësuesin e tij më efektiv, që Amerika ose Izraeli të mos godasin drejtpërdrejt Iranin.

Sulmet ndaj anijeve tregtare nga Huthit e Jemenit kanë sjellë një koalicion ushtarak të udhëhequr nga Amerika në Detin e Kuq. Irani do të donte të detyronte Izraelin në një armëpushim në Gaza dhe të dëbonte trupat amerikane nga rajoni, por milicitë e mbështetura nga Irani deri më tani kanë arritur të kundërtën.

Megjithatë, Amerika po përpiqet gjithashtu të gjejë një ekuilibër. Presidenti Joe Biden ka qenë i kujdesshëm: ai nuk dëshiron të futet në një luftë tjetër në Lindjen e Mesme, sigurisht jo në një vit zgjedhor.

Në Irak dhe Siri, forcat amerikane përgjigjen shumë më rrallë sesa sulmohen. Fushata amerikane kundër Houthive filloi vetëm pas paralajmërimeve të përsëritura për grupin dhe një rezolute të Këshillit të Sigurimit të OKB-së që dënonte sulmet e tyre ndaj anijeve.

Biden pranon se sulmet nuk i kanë frenuar Houthi-t, por gjithashtu thotë se ato do të vazhdojnë.

Shpresa e tij është se Izraeli do ta mbyllë së shpejti luftën në Gaza, të cilën shumë nga aleatët e tij e kanë kërkuar prej muajsh. Yisrael Katz, ministri i jashtëm i Izraelit, u takua me homologët e tij evropianë më 22 janar për të diskutuar se çfarë ndodh pas luftës.

Diplomatët në Bruksel thanë se të dy palët biseduan pranë njëri-tjetrit. Evropianët donin të flisnin se kush do të qeveriste dhe rindërtonte Gazën dhe se si ata mund të ndiqnin një zgjidhje me dy shtete midis izraelitëve dhe palestinezëve.

Zoti Katz, megjithatë, promovoi një projekt për të ndërtuar një ishull artificial në brigjet e Gazës që do të shërbente si një port detar, diçka që ai e promovoi gjatë një mandati si ministër i Transportit në 2017.

Bashkëbiseduesit e tij ishin të habitur: “Kjo nuk kishte shumë lidhje me atë që po diskutonim”, tha Josep Borrell, kryediplomati i BE-së.

Shtetet arabe ndërkohë po promovojnë në heshtje planin e tyre për t’i dhënë fund luftës.

Arabia Saudite do të pranonte të normalizonte marrëdhëniet me Izraelin në këmbim të një angazhimi për të krijuar një shtet palestinez. Shtetet e Gjirit janë të kujdesshëm për t’u ngarkuar me përgjegjësinë për Gazën e shkatërruar, por janë të gatshëm të mbështesin Autoritetin Palestinez, i cili qeveris pjesë të Bregut Perëndimor, nëse rifiton kontrollin në Gaza.

Plani është afatgjatë – jo vetëm për shkak se Binyamin Netanyahu, kryeministri izraelit, është një kundërshtar i madh i shtetësisë palestineze.

Pasi Biden foli me të në fillim të këtij muaji, presidenti sugjeroi se Netanyahu mund të jetë i gatshëm të krijojë një Palestinë të çmilitarizuar: “Unë mendoj se ne do të jemi në gjendje të zgjidhim diçka,” tha ai. Netanyahu nxitoi ta kundërshtonte atë, duke këmbëngulur se Izraeli do të duhej të kontrollonte gjithçka në perëndim të lumit Jordan, duke pohuar se një pozicion i tillë ishte “në kundërshtim me një shtet palestinez”.

Izraeli ka tërhequr shumë nga trupat e tij nga Gaza veriore, duke lënë një divizion të kërkojë në tunele dhe të parandalojë Hamasin që të rifitojë terren atje. Një divizion i dytë po mban vijën midis Gazës veriore dhe jugore, ndërsa një i tretë ka rrethuar Khan Younis, në Gazën jugore, vendi i luftimeve të ashpra ditët e fundit.

Numri i të vdekurve palestinezë ka kaluar 25,000, shumica civilë, me ndoshta mijëra të tjerë për t’u numëruarqë kanë mbetur nën rrënoja. OKB thotë se një e pesta e fëmijëve nën pesë vjeç kanë diarre.

Por beteja e Netanyahut për mbijetesë politike ende po dikton strategjinë e Izraelit – dhe fatin e pengjeve të mbetura në Gaza. Marrëveshja e parë e pengjeve midis Izraelit dhe Hamasit, e cila liroi 110 robër izraelitë dhe të huaj në fund të nëntorit, u ndërmjetësua nga Katari; Egjipti luajti një rol mbështetës.

Kanë mbetur ende 136 pengje, megjithëse Izraeli supozon se të paktën 29 janë të vdekur. Tani Egjipti po udhëheq përpjekjet për t’i liruar ata, kryesisht për interesa ekonomike vetjake.

Kaosi në Detin e Kuq i ka shkaktuar Izraelit vetëm dëme modeste ekonomike. Pjesa më e madhe e tregtisë së tij detare kalon përmes porteve të Mesdheut. Egjipti ka paguar një çmim më të madh: ka parë një ulje prej 40% të të ardhurave nga Kanali i Suezit, një burim jetik i tij.

Kjo ka shtuar frikën e falimentimit në një vend që po lufton me mungesën e dollarit dhe që është i zhytur nën një grumbull borxhesh qeveritare (93% e PBB-së).

Paundi egjiptian ka rënë në rreth 60 për dollar në tregun e zi, nga 50 muajin e kaluar dhe 50% nën normën zyrtare.

Egjipti nuk mendon se sulmet e udhëhequra nga Amerika ndaj Houthive do ta pengojnë grupin nga sulmet e tij ndaj anijeve.

Për Abdel-Fattah al-Sisi, presidenti i vendit, e vetmja mënyrë për të rifutur në punë kanalin e tij është një armëpushim në Gaza.

Për këtë qëllim, Egjipti ka marrë drejtimin në bisedimet indirekte midis Izraelit dhe Hamasit, megjithëse kanali i Katarit është gjithashtu i hapur.

Marrëveshja që Egjipti po promovon do të vijë në dy faza. Së pari do të ishte një lirim “humanitar” i pengjeve civile në këmbim të një armëpushimi që mund të zgjasë disa javë, ndoshta edhe një muaj ose dy. Izraeli gjithashtu do të lironte qindra të burgosur palestinezë.

Faza e dytë do të lironte ushtarët izraelitë të robëruar në këmbim të një armëpushimi të plotë, një tërheqje izraelite nga Gaza dhe lirimin e edhe më shumë palestinezëve, ndoshta mijëra prej tyre.

Këto kushte po përçajnë qeverinë izraelite. Krahu i saj më pragmatik, i udhëhequr nga Benny Gantz, një ish-ministër i mbrojtjes i cili iu bashkua kabinetit të luftës në tetor, mbështet një armëpushim të gjatë për të liruar pengjet. Ky grup dëshiron ta bashkojë këtë me negociatat për një qeveri të re në Gaza: lënia e Hamasit në pushtet do të ishte një mallkim për shumicën e izraelitëve.

Por partnerët e koalicionit të krahut të djathtë të Netanyahut kundërshtojnë me vendosmëri çdo armëpushim. Bezalel Smotrich, ministri i financave, tha më 24 janar: “Ne nuk mund të pajtohemi të ndalojmë luftën në këtë fazë për një periudhë kaq të gjatë.”

Ecejaket

Netanyahu, si zakonisht, po paragjykohet ndërsa përpiqet të mbajë të dyja pjesët e qeverisë së tij në bord. Në publik ai premton “të vazhdojë deri në fitoren totale”. Në mënyrë private, ai ka lejuar përfaqësuesit e Izraelit të vazhdojnë negociatat. Por ai nuk ka gjasa të bëjë ndonjë gjë që do të largonte ndikimin e së djathtësekstreme, pa të cilën ai nuk do të ishte kthyer në detyrë në dhjetor 2022.

Hamasi gjithashtu është i ndarë për marrëveshjen. Udhëheqësit e tij politikë, që kalojnë mes Dohas dhe Kajros për bisedime, janë në favor të pranimit të fazës së parë të marrëveshjes: ata janë të vetëdijshëm se mbajtja e pengjeve civile vazhdon të dëmtojë kauzën e tyre.

Por udhëheqësit në Gaza duan një tërheqje izraelite përpara një lirimi tjetër të pengjeve.

Kërkesa e tyre që Izraeli të lirojë militantët e Hamasit, të cilët morën pjesë në masakrën e tetorit, është një tjetër mundësi për të minuar marrëveshjeb, pasi Izraeli ka shumë pak gjasa ta pranojë këtë kusht.

Megjithatë, Netanyahu mund të duhet të marrë një vendim së shpejti. Në një intervistë të transmetuar më 18 janar, Gadi Eisenkot, një anëtar i kabinetit të luftës dhe ish-shefi i ushtrisë, la të kuptohet për zgjedhje të parakohshme.

“Ne kemi nevojë, në intervalin kohor të muajve, të kthehemi te votuesi izraelit dhe të rinovojmë besimin,” tha ai.

Tani është çështje kohe që të shpërndahet kabineti i luftës.

Protestat në qytetet izraelite po rriten. Shumë prej tyre udhëhiqen nga familjet e pengjeve që bëjnë thirrje për një armëpushim dhe për dorëheqjen e Netanyahut.

Partnerët e tij të qendrës ka të ngjarë të largohen nga koalicioni nëse nuk marrin së shpejti një përgjigje për një marrëveshje pengjesh dhe strategjinë e Izraelit të pasluftës. /vizionplus.tv